Κυκλική οικονομία με εθνικό πρόσημο

Άρθρο του κ. Πάνου Λώλου*,  στην “Καθημερινή της Κυριακής” της 3ης Ιουνίου 2018 (βλ. εδώ)

Σ​​ύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάθε χρόνο στην Ε.Ε. χρησιμοποιούνται σχεδόν 15 τόνοι υλικών ανά άτομο, ενώ κάθε πολίτης της Ε.Ε. παράγει κατά μέσον όρο πάνω από 4,5 τόνους αποβλήτων ετησίως εκ των οποίων άνω της μισής ποσότητας καταλήγει σε ΧΥΤΑ. Το μοντέλο αυτής της γραμμικής οικονομίας, η οποία βασίζεται κατά κύριο λόγο στην εξόρυξη και επεξεργασία φυσικών πόρων με σαφείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και την οικονομία, δεν μπορεί να αποτελεί πλέον βιώσιμη επιλογή. Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας έρχεται να ανταποκριθεί στην επιδίωξη για βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο αυξανόμενων περιβαλλοντικών, δημογραφικών, οικονομικών και τεχνολογικών απαιτήσεων.

Η έννοια της κυκλικής οικονομίας δεν συμπίπτει με εκείνη της ανακύκλωσης, καθότι η ανακύκλωση αποτελεί μέρος της αλυσίδας αξίας που δημιουργεί η κυκλική οικονομία. Η κυκλική οικονομία διέπεται από το μοντέλο που βασίζεται στις πρώτες ύλες για να σχεδιάσει μια αλυσίδα αξίας προϊόντων που θα παράγει/ανακατασκευάσει, διανέμει, καταναλώσει/επαναχρησιμοποιήσει, συλλέξει και τελικά ανακυκλώσει ή αποβάλλει υλικά των αρχικά παραγόμενων προϊόντων. Η επαναχρησιμοποίηση τμημάτων ενός αυτοκινήτου για την παραγωγή ενός άλλου, η αξιοποίηση των ανακυκλώσιμων υλικών συσκευασίας για την παραγωγή χαρτιού, η ανακύκλωση μετάλλων για την παραγωγή νέων βιομηχανικών προϊόντων και η εκμετάλλευση δευτερογενών καυσίμων που αποτελούν προϊόντα βιομηχανικής επεξεργασίας αποβλήτων για την παραγωγή ενέργειας είναι συγκεκριμένα παραδείγματα υιοθέτησης του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας.

Η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης για την ενθάρρυνση της ενσωμάτωσης των αρχών της κυκλικής οικονομίας στα κράτη-μέλη της. Το σχέδιο δράσης (EU Action Plan for the Circular Economy) προβάλλει συγκεκριμένες ενέργειες που βασίζονται σε κανονιστικές διατάξεις όπως η κατάργηση της ταφής αποβλήτων που συλλέγονται χωριστά και μετρήσιμους στόχους όπως η επίτευξη ανακύκλωσης αστικών απορριμμάτων της τάξεως του 65% και η επίτευξη ανακύκλωσης συσκευασιών της τάξεως του 75% έως και το 2030.

Η κυκλική οικονομία δεν είναι απειλή αλλά ευκαιρία για την επιχειρηματικότητα και τελικά για τα κράτη που θα την υιοθετήσουν, μια και δεν μειώνει την απασχόληση στη μεταποίηση, δεδομένου ότι δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας που σχετίζονται με τη διαλογή ή την επανακατεργασία υλικών, ούτε μειώνει τελικώς τη ζήτηση, δεδομένου ότι αυτή αυξάνει ή επαναπροσανατολίζεται για δημογραφικούς και καταναλωτικούς λόγους. Αντιθέτως, η κυκλική οικονομία συνιστά παράγοντα μεγέθυνσης του ΑΕΠ και μάλιστα με προοπτική.

Η προσέγγιση του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα είναι αποσπασματική και στρεβλή. Η ταφή αποβλήτων ή η ανακύκλωση –που παραμένει ατελής, δεδομένου ότι μόνο το 45%-47% του περιεχομένου των μπλε κάδων καταλήγει στους ΧΥΤΑ («Καθημερινή» της Κυριακής της 22/4/18)– από μόνες τους δεν συνιστούν μοντέλο κυκλικής οικονομίας. Η προσέγγιση που απαιτείται είναι ολιστική και πρέπει να βασίζεται στο μείγμα μέτρων που υιοθετεί και το σχέδιο δράσης της Ε.Ε.

Μια ελληνική πρωτοβουλία για την υιοθέτηση και εμπέδωση του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας μπορεί και πρέπει να βασίζεται σε τρεις άξονες. Εκπαιδευτικό, ρυθμιστικό και ελεγκτικό. Ο εκπαιδευτικός άξονας προϋποθέτει την εξοικείωση των πολιτών με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας σε συμπεριφορικό επίπεδο, είτε αυτό αφορά την ανακύκλωση είτε τις καταναλωτικές συνήθειες. Προϋποθέτει ακόμη και τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και τους δημοσίους ή ιδιωτικούς φορείς που αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν μέρος της αλυσίδας αξίας που δημιουργεί η κυκλική οικονομία. Ο ρυθμιστικός άξονας θέτει κίνητρα για την αποφυγή της ταφής αποβλήτων, καταρτίζει την ηλεκτρονική διακίνηση των υλών και διευκολύνει την αδειοδότηση χρήσης δευτερογενών υλικών με βάση τη νομοθεσία που πρέπει να ανταποκρίνεται στις διαρκώς μεταβαλλόμενες οικονομικές, περιβαλλοντικές και ειδικά τεχνολογικές συνθήκες. Επιπροσθέτως, ο ελεγκτικός άξονας φροντίζει τη συμμόρφωση με το ρυθμιστικό και κανονιστικό πλαίσιο με κυρωτικές δυνατότητες για όσους ακολουθούν παραβατική συμπεριφορά.

Προφανώς το συμφέρον της χώρας μας είναι να υιοθετήσει μοντέλο κυκλικής οικονομίας με εθνικό πρόσημο που θα διασφαλίσει την παραμονή σημαντικών φυσικών πόρων στο εγχώριο παραγωγικό δυναμικό, εφαρμόζοντας τις αρχές της αυτάρκειας και της εγγύτητας με θετικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα της εγχώριας παραγωγής, τις θέσεις εργασίας και την εθνική οικονομία.

* Ο κ. Πάνος Λώλος είναι μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Παραγωγής – Συμβούλιο Βιομηχανιών για την Ανάπτυξη