Ο σερβιτόρος, ο μηχανικός, ο λέκτορας, ο παρασκευαστής

Άρθρο του Γιώργου Παγουλάτου* στην “Καθημερινή” της Κυριακής 17-9-2017 (βλ. εδώ)

Το 2017 εκτιμάται ότι θα έχουν μπει στην Ελλάδα σχεδόν 30 εκατ. τουρίστες, αριθμός ρεκόρ. Ο τουρισμός, η βιομηχανία της φιλοξενίας, οδηγεί την ανάκαμψη της οικονομίας. Κι έτσι πρέπει. Γύρω του αναπτύσσονται συμπληρωματικές δραστηριότητες που μέσω διασυνδέσεων στηρίζουν το εθνικό εισόδημα: πολιτισμός, αγροτουρισμός, ιατρικός τουρισμός, εστίαση, χειροτεχνία, αεροπορικές και θαλάσσιες μεταφορές, real estate. Αυτές οι δραστηριότητες απευθύνονται στη διεθνή ζήτηση, εισάγουν εισόδημα, συμβάλλουν σε ένα υγιές πρότυπο ανάπτυξης με εξαγωγικό προσανατολισμό.

Ομως μια βιώσιμη ανάπτυξη χρειάζεται κλαδική διαφοροποίηση. Η υπερεξάρτηση από τον τουρισμό δεν βοηθάει στη μακροχρόνια αύξηση των εισοδημάτων. Οπως σημείωνε την περασμένη Κυριακή ο Ν. Μαραντζίδης, τα κορυφαία επαγγέλματα με ζήτηση στην Ελλάδα είναι ο σερβιτόρος και ο μπάρμαν. Ως κλάδος εντάσεως εργασίας που υπόκειται στον διεθνή ανταγωνισμό, ο τουρισμός έχει περιορισμένη δυνατότητα αύξησης των μισθών.

Το 80% της ελληνικής οικονομίας είναι υπηρεσίες. Σε όλη την Ευρώπη, τις τελευταίες δεκαετίες, το μερίδιο των υπηρεσιών διευρύνεται, εις βάρος της βιομηχανίας. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Ομως στην Ελλάδα το μερίδιο της μεταποίησης σήμερα είναι μόλις 8,8%, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ («Ο τομέας της μεταποίησης στην Ελλάδα», Μάιος 2017). Είναι ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά στην Ε.Ε.

Κι όμως, η μεταποίηση έχει μεγάλες πολλαπλασιαστικές δυνατότητες, επιδρώντας σε άλλους κλάδους, που προμηθεύουν την ελληνική βιομηχανία, ή γενικά στην κατανάλωση και στο εισόδημα. Η μελέτη του ΙΟΒΕ υπολογίζει τη μέση συνολική επίδραση της μεταποίησης στο ΑΕΠ σε 55 δισ. Δηλαδή 31% του ΑΕΠ οφείλεται στη μεταποίηση. Αυτό είναι σημαντικό. Ιδίως εάν λάβουμε υπόψη τη συμβολή της μεταποίησης στη συνολική καινοτομία, αύξηση της παραγωγικότητας, έρευνα και ανάπτυξη.

Ακόμα περισσότερο αν λάβουμε υπόψη τη συμβολή στις εξαγωγές. Οι εξαγωγές μεταποιητικών προϊόντων αντιπροσωπεύουν κατά μέσον όρο το 87% των συνολικών εξαγωγών αγαθών. Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, το 43% των ελληνικών εξαγωγών είναι προϊόντα μεταποίησης. Τι περιλαμβάνουν; Πετρελαιοειδή, βασικά μέταλλα, τρόφιμα και ποτά, χημικά, φαρμακευτικά προϊόντα, είδη ένδυσης, ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Τι εμποδίζει την επέκταση των εξαγωγών αυτών; Μεταξύ άλλων, το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, που μειώνει την ανταγωνιστικότητα και τις εμποδίζει να μπουν σε διεθνείς αγορές και σε παγκόσμιες αλυσίδες παραγωγής κι εφοδιασμού. Είμαστε βέβαια στην εποχή του Διαδικτύου, που ευνοεί τους μικρούς. Ενας βιοτέχνης μπορεί να βρει αγοραστές σε μια μεγάλη διαδικτυακή πλατφόρμα, όπως κι ένας μικροϊδιοκτήτης ακινήτου μέσω Airbnb. Ομως το ελληνικό κρασί ή το ελαιόλαδο χρειάζονται ικανό μέγεθος παραγωγής για να μπουν στα σούπερ μάρκετ της Γερμανίας και της Κίνας.

Τι επιβαρύνει τη βιομηχανία; Φόροι και ασφαλιστικές εισφορές, κόστος ενέργειας, κόστος κεφαλαίου. Προστίθενται η επιδείνωση των υποδομών (κάθε χρόνο η κυβέρνηση περικόπτει τις δημόσιες επενδύσεις), το ασαφές χωροταξικό πλαίσιο κι η συνολική γραφειοκρατία, οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης. Η έλλειψη προόδου στους τομείς αυτούς καταπίνει και ακυρώνει την τεράστια προσαρμογή των μισθών από το 2010 μέχρι σήμερα.

Είναι σημαντικό να προλάβουμε το τρένο της επανεκβιομηχάνισης της Ευρώπης, που προωθεί η Ε.Ε. Οι επενδυτικές προτεραιότητες της Ε.Ε. σε τομείς καινοτομίας περιλαμβάνουν τις προηγμένες τεχνολογίες κατασκευής για καθαρή παραγωγή, τα προϊόντα βιολογικής προέλευσης, τη βιώσιμη βιομηχανική και κατασκευαστική πολιτική και πρώτες ύλες, τα καθαρά οχήματα και τα έξυπνα δίκτυα. Χάσαμε τα προηγούμενα τρένα, ας προλάβουμε τα επόμενα.

Δεν είναι μόνο η βιομηχανία, δεν είναι μόνο ο τουρισμός. Είναι μια σειρά κλάδων οι οποίοι μπορούν να κατευθυνθούν στη διεθνή ζήτηση, για να εισάγουν εισόδημα (και τεχνογνωσία) στη χώρα. Είναι οι πολύτιμες ξένες επενδύσεις, το «υπομονετικό» ξένο κεφάλαιο, το οποίο αυτή η κυβέρνηση εμπαίζει για να κολακεύσει τις κομματικές της πελατείες, όπως στην υπόθεση Eldorado Gold. Η εμπιστοσύνη φεύγει καλπάζοντας κι επιστρέφει περπατώντας, λένε στη Δύση.

Αποκρατικοποιήσεις και άμεσες ξένες επενδύσεις φτιάχνουν τα αεροδρόμια της χώρας, πολλά από τα οποία η μίζερη κρατική διαχείριση άφησε σε άθλια κατάσταση. Η επέκταση του «Ελ. Βενιζέλος» και όσα θα δούμε στα περιφερειακά είναι παράδειγμα του τι μπορεί να καταφέρει η είσοδος ξένου κεφαλαίου και τεχνογνωσίας.

Μένει ακόμα να δούμε τον μεγάλο μετασχηματισμό που μπορεί να επιφέρει (στην εκπαίδευση, την παραγωγή, την οικονομία) η διεθνοποίηση των πανεπιστημίων μας, που θα μπορούσαν επιτέλους να εισαγάγουν χιλιάδες φοιτητές και εισόδημα από το εξωτερικό. Μια σειρά ευρωπαϊκών ΑΕΙ έχουν ήδη πάρει θέση ιδρύοντας αγγλόφωνα προγράμματα για να διεκδικήσουν τους χιλιάδες Ευρωπαίους φοιτητές που θα χάσει η Βρετανία λόγω Brexit. Αλλά εμείς έχουμε ένα υπουργείο Παιδείας αφοσιωμένο να δίνει τις ιδεολογικές μάχες του ’70, πολεμώντας να εξουδετερώσει ό,τι καλό επέφερε η μεταρρύθμιση Διαμαντοπούλου…

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης